30 آذرماه شب چله

                        یادمان باشد با آمدن زمستان

                                  اجاق خاطره ها را روشن بگذاریم تا دچار سردی فاصله ها نشویم . . .

                       یلدا مبارک

واژه یلدا سریانی و به معنی ولادت است ولادت خورشید (مهر، میترا) و رومیان آن را «ناتالیس انویکتوس» یعنی روز «تولد مهر شکست ناپذیر» نامند.

زایش خورشید و آغاز دی را، آیین ها و فرهنگ های بسیاری از سرزمین های کهن آغاز سال قرار دادند، به شگون روزی که خورشید از چنگ شب های اهریمنی نجات می یافت و روزی مقدس برای مهرپرستان بود.

در لغت نامه دهخدا درباره این سنت کهن چنین آمده است:

«یلدا لغت سریانی است به معنی میلاد عربی» و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می کرده اند، از این رو، بدین نام نامیده اند. باید توجه داشت که جشن میلاد مسیح که در 25 دسامبر تثبیت شده، طبق تحقیق، در اصل جشن ظهور میترا بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلادی آن را روز تولد عیسی قرار دادند.

یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شب های سال است، و در آن شب، یا نزدیک بدان، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و قدما آن را سخت شوم و نامبارک می انگاشتند. در بیشتر نقاط ایران در این شب مراسمی انجام می شود، شاعران زلف یار و همچنین روز هجران را از حیث سیاهی و درازی بدان تشبیه کنند و از شعرهای برخی از شاعران مانند سنائی، معزی، خاقانی و سیف اسفرنگی، رابطه بین مسیح و یلدا ادراک می شود. یلدا برابر با شب اول جدی و شب هفتم دی ماه جلالی و شب بیست و یکم دسامبر فرانسوی است.»

شب چله:

چهل روز از زمستان که آغاز آن برابر است با اول جَدی و هفتم دی ماه جلالی و بیست و دوم دسامبر فرنگی، و پایانش برابر است با شانزدهم بهمن ماه جلالی و سی ام ژانویه فرنگی که به آن چله بزرگ زمستان گویند.در ایران مرکزی چله بزرگ زمستان از آغاز زمستان که برابر است با آغاز دی ماه شروع می شود و مدت آن چهل روز است. و چله کوچک زمستان از شب دهم بهمن ماه تا پایان بهمن ماه که مدت آن بیست روز است.

چله بزرگ:

چهل روز از موسم زمستان که آغاز آن مطابق اول جَدی و هفتم دی ماه جلالی و بیست و دوم دسامبر فرانسوی و پایانش شانزدهم بهمن ماه جلالی و سی ام ژانویه فرانسوی است.

چله کوچک:

بیست روز از فصل زمستان که آغاز آن از هفدهم بهمن ماه جلالی شروع می شود و در پنجم اسفند ماه پایان می یابد. چله زمستان همان چله بزرگ است و گاه در تداول عامه کنایه از سرمای سخت باشد چله زمستون می نامند.

شاهنامه خوانی از سنت های چله نشینی در خراسان

یکی دیگر از سنت های مردمان خراسان در شب چله خواندن شاهنامه فردوسی در این شب بوده است، که هنوز هم در برخی از خانواده های قدیمی مشهدی رواج دارد.

یکی دیگر از آیین‌های ویژه شب چله در استان خراسان رضوی برگزاری مراسمی به نام کف زدن بوده است.

در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را چند بار جوشانده در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریختند و مایع مزبور را برای ساعتها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید و بعد از سفت شدن آن را خشک کرده به شکل گز در می آوردند.

کف آماده شده در پایان با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می شده است.

در میان میوه های شب چله هندوانه بیش از همه مورد توجه است و به عبارتی عروس میوه های این شب است و خواص بی شماری دارد.

مردم مشهد بر این باورند که هندوانه گرمی مغز و سوزندگی جگر را دفع کرده و بیماری های مختلف روده ای را از آنها دور می کند و گرمای تابستان سال بعد در آنها اثر نخواهد کرد.

تمام میوه هایی که مردم خراسان در شب یلدا از آنها تناول می کنند خواص و مزایای خاصی دارند. انار، انگور، پرتقال، سیب ، هندوانه و گلابی جزء میوه هایی است که مردم خطه خراسان آنها را بر سر سفره شب یلدای خود می چینند و با آن از میهمانانشان پذیرائی می کنند.

یکی از رسوم دیگری که خراسانی ها دارند تحفه بردن در این شب برای عروسی است که هنوز به خانه خود نرفته است، چرا که اعتقاد دارند باعث برکت در زندگی آینده عروس و داماد می شود و به اصطلاح رایج مردم خراسانی به آن شب چله ای می گویند.

یلدا از باستانی ترین جشن هایی است که هر ساله در میان مردم سرزمین ایران گرامی داشته شده و برای گذراندن دقیقه ای بیشتر دور هم بودن آن را جشن می گیرند.